Menu

Nouvèl dènyè è

Christian Beaulieu

Kontribisyon Christian Beaulieu Nan Mouvman Edikasyon an Ayiti

, , , , , , , , , , ,

Yon Moun Ki Te Enpòtan Anpil Nan Mouvman Edikasyon an Ayiti

Christian Beaulieu te yon moun ki te enpòtan anpil nan istwa peyi Ayiti. Menmsi anpil moun pa konnen anpil bagay sou li, li te travay di pou amelyore edikasyon. Li te travay tou pou chanjman politik nan peyi Ayiti nan premye mwatye ane mil nèfsan yo.

Yo pa konnen anpil bagay sou lavi pèsonèl Beaulieu. Men li te yon bon zanmi ak Jak Roumen. Yon ekrivèn ak yon lidè politik ki te enpòtan anpil nan peyi Ayiti. Ansanm, yo te kòmanse premye Pati Kominis Ayisyen an epi yo te ekri pou plizyè jounal ak magazin. Sa a te ede pou fè lide yo gaye atravè Ayiti.

Edikasyon

Edikasyon te yon bagay ki te trè enpòtan pou Beaulieu. Aprè li te etidye anseyman nan yon inivèsite nan Etazini, li te retounen an Ayiti ak plan pou fè edikasyon an pi bon. li te vle tou ede plis moun aprann li ak ekri an kreyòl, ki se lang pifò Ayisyen pale lakay yo. Li te kreye yon nouvo fason pou ekri mo kreyòl yo ki te fè li pi fasil pou moun aprann.

Beaulieu te enplike tou nan politik. Li te travay avèk Jak Roumen pou jwenn èd nan men Pati Kominis la pou kòmanse premye pati politik kominis Ayisyen an. Li te goumen tou kont prezidan an nan tan sa a, Vincent. Epi li te eseye anpeche l tounen eli nan eleksyon 1940. Beaulieu te vle fè Ayiti yon sosyete ki pi jis ak pi ekitab.

Youn nan pi gwo kontribisyon Beaulieu se konpreyansyon li te genyen sou fason sosyete Ayisyen an te divize an diferan gwoup selon richès, koulè po ak istwa fanmi. Li te panse Ayiti ta dwe kite vye sistèm sa a dèyè. Epi li ta renmen li vin yon sosyete kote opòtinite moun yo te depann plis sou klas ekonomik yo olye sou istwa fanmi yo.

Menmsi Beaulieu te viv lontan de sa, lide li yo sou edikasyon, lang ak egalite sosyal toujou enpòtan nan peyi Ayiti jodi a. Li te enspire anpil aktivis, pwofesè ak pansè ki te vini aprè li pou yo kontinye ap goumen pou yon pi bon Ayiti.

Atik Orijinal (angle)
Christian Beaulieu
Literati Kreyòl

Literati Kreyòl

, , ,

 5èm edisyon Festival Entènasyonal Literati Kreyòl (FEL)

Ofisyèlman, nou lanse aktivite pwomosyon 5èm edisyon Festival Entènasyonal Literati Kreyòl (FEL) k ap dewoule 5 rive 10 desanm 2023. Mèsi paske w ap ede n pataje afich la toupatou. Rete branche sou rezo nou yo pou plis detay konsènan pwochen edisyon premye evènman literati kreyòl nan Karayib la.

Nou kwè ke literati gen pouvwa pou konekte moun epi ankouraje konpreyansyon youn gen de lòt. Festival sa a nou an se yon aktivite pou moun ki renmen literati ayisyèn, kit ou se yon save, yon senp lektè, osinon youn ki ta renmen konnen plis sou rich eritaj literè ayisyen an.

N ap tann ou pou nou selebre bote literati ayisyèn nan ansanm!

Remak: Festival la ap akeyi moun ki soti tout kote epi ankouraje diskisyon nan respè youn ak lòt. Nou apresye kontribisyon tout manm nou yo epi nou vize kreye yon espas kote tout moun ka pataje panse ak lide yo.

https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=pfbid0227bkCM6Y7FGJe9nZeSNtMwEEnNXCZLwWtX5kneLJpLgSNyNUX2KAoEHeTeNkbLkbl&id=100063695276121&sfnsn=wa&mibextid=6aamW6

Plis
Literati Kreyol
Entèvyou sou lang kreyòl-Jean Dominique

Entèvyou sou lang kreyòl ak Jean Dominique

, , , , , , , , ,

Entèvyou Jean Dominique – 1975-Radio Haiti

Frankétienne ak Jean Dominique reponn  yon editoryal Nouveau Monde sou lang kreyòl la.

Frankétienne ak Jean Dominique reponn yon editoryal Le Nouveau Monde te pibliye 6 jen 1975 sou estati lang kreyòl la an Ayiti. Frankétienne ak Dominique pa dakò  editoryal la di  lang fransè an ak lang kreyòl la nan opozisyon yonn ak lòt. Sa rantre nan yon pi gwo deba sou “haïtianité” pami entelektyèl ayisyen nan epòk la.

Koute (Interview en français)
Entèvyou sou lang kreyòl
Kijan ou rele?

Kijan ou rele nan 10 kreyòl diferan

, , , , , ,

KIJAN OU RELE?

Tradiksyon nan 10 kreyòl diferan

 

kijan ou rele

Klike pou ka tande kijan yo tradui fraz sila nan 10 kreyòl diferan

  1. Créole haïtien : Kijan ou rele ?
  2. Créole guadeloupéen : Ki non ou ?
  3. Créole martiniquais : Kijan ou ka rété ?
  4. Créole réunionnais : Kosa ou lé appelé ?
  5. Créole seychellois : Ki non ou ?
  6. Créole mauricien : Kuma ou apel ?
  7. Créole guyanais : Kòman ou ka rété ?
  8. Créole antillais : Ki non ou ?
  9. Créole louisianais : Koman ou s’appelle ?
  10. Créole cap-verdien : Kusé ku bo teni ?

Ou ka toujou jwenn plis enfòmasyon sou liv pou aprann kreyòl nan lyen sa a.

Lang kreyòl se yon fenomèn lingwistik enteresan ki sòti nan konbinezon plizyè lang. Yo souvan parèt nan sitiyasyon kote kominote lingwistik diferan vini an kontak epi bezwen yon fason pou yo kominike. Lang kreyòl yo devlope nan divès zòn nan mond lan, tankou nan Karayibla ak nan Zile Pasifik yo.

Sa ki karakterize lang kreyòl yo se vokabilè, gramè, ak pwononsyasyon yo. Yo gen yon gramè ki senplifye an konparezon ak lang orijin yo, ak konjigasyon vèb regilarize ak estrikti pwoteksyon sentaks yo. Sa se rezilta nan kote gen diferan antouraj lingwistik yo.

Lang kreyòl yo souvan inkòpore vokabilè nan lang ki te kontribye nan fòmasyon yo. Pa egzanp, nan ka lang kreyòl ki baze sou franse, ou pral jwenn yon kantite mo ki soti nan vokabilè franse, melanje ak mo nan lang afriken, endijèn, ak lòt lang lokal yo. Vokabilè sa yo reflete kontèks kiltirèl ak istorik nan kreyasyon lang kreyòl yo.

Lang kreyòl yo se pa dialèk oswa varyasyon nan lang orijin yo; yo se lang endepandan e konplè nan pwòp devlopman yo. Yo gen règ gramè yo, vokabilè, ak ekspresyon idyomatik yo. Yo sèvi kòm yon mwayen pou kominikasyon e yo itilize nan divès domèn nan lavi chak jou, depi konvèsasyon enfòmèl jiska literati, mizik, ak lòt fòm ekspresyon kiltirèl yo.

Tande son an
Kijan ou rele?
Ero mwa nwa

KEK ERO MWA ISTWA NWA YO

, , , , , ,

Dekouvri kèk ero mwa Istwa nwa yo:

NELSON MANDELA – Lemonn antye gen gwo konsiderasyon pou lidè nwaKek ero mwa istwa nwa e ansyen chèf deta peyi Afrikdisid, Nelson Mandela  ki te mennen yon konba fèm pou ranplase rejim divizyon ki te separe sitwayen blan ak nwa nan peyi a,  ak yon sistèm demokrasi ki rasanble tout moun kelkeswa koulè po w.  11 fevrye ki pase a make liberasyon Nelson Mandela nan prizon  Afrikdisid.  Katran apre sa, nan dat 27 avril 1994, li te ranpòte eleksyon pou l vin premye prezidan nwa nan Afrikdisid.  Kounye la a, dat 27 avril la tounen on jounen konje nan peyi a, ki rele Jounen Liberasyon an.

ROSA PARKS – Se te yon militan pou dwa Afro-Ameriken yo ki te lite e pwoteste san rete pou nwa yo te kapab itilize san restriksyon sistèm transpò piblik vil Montgomery nan Alabama.  Pou angajman Rosa Parks pou triyonf dwa kominote nwa a, kongrè ameriken an te ba li 2 tit sa yo:<Premyè dam> pou mouvman egalite rasyal la nan Etazini, e manman mouvman liberasyon an.

WANGARI MAATHAI – Premye fanm afriken ki te resevwa  “Pri Nobèl Lapè a” pou kontribisyon l nan avansman sistèm devlopman dirab la ak triyonf demokrasi ak lapè nan peyi Kenya.

MARCUS GARVEY – Yon natif peyi Jamayik e nasyonalis nwa ki te kreye e ankouraje mouvman pou nwa retounen sou kontinan afriken an.  Marcus Garvey te reprezante yon gwo senbòl pou jenn militan pou dwa moun nan peyi Etazini.

 

Se kèk ero mwa istwa Nwa yo.

===========
Fred Williams
Rezèvwa Zouti Kreyòl
enfo@zoutikreyol.com

fevriye

FEVRIYE – MWA ISTWA NWA YO

, , , ,

Orijin selebrasyon mwa istwa Nwa yo

Se nan ane 1926 premye selebrasyon Istwa Nwa yo te deroule isit Ozetazini. Li te dire yon semèn. Yo te òganize selebrasyon sa a pou montre ròl enpòtan Afro-Ameriken yo te jwe nan istwa fondasyon Lèzetazini.

Depi ane 1915, senkantan apre Lèzetazini te mete fen nan mouvman lesklavaj la sou teritwa peyi a, kèk militan pou dwa moun t ap reflechi sou nesesite pou yo fè konnen istwa ak reyalizasyon kominote nwa a. Se konsa istoryen Carter G. Woodson ki te diplome nan inivèsite Harvard nan eta Massachussets te met sou pye ak kèk lòt kòlèg “Asosyasyon pou Etid sou Istwa Ameriken nwa yo”. Se yon fason pou ankouraje pwogram rechèch ak pwomosyon aktivite group afroameriken. Li te la tou pou raple reyalizasyon kominote nwa a  nan avansman sosyete ameriken an. Dapre pwofesè Carter, li te enpòtan pou gen yon tan ki konsakre pou reflechi sou istwa kominote nwa a an jeneral. Sa vin pèmèt plis moun pi byen konprann enpòtans travay pwofesyonèl nwa yo. Se nan diferan domèn yo te travay pou benefis tout moun, san distenksyon ras ni klas.

Objektif selebrasyon an

Youn nan presipal objektif doktè Woodson lè l te lanse projè sa a, se te pou l sansibilize edikatè yo. Li te vle met aksan sou nesesite ki poze pou elèv lekòl yo benefisye pwogram ak aktivite nan klas yo sou reyalite lavi ak akonplisman group afroameriken yo.

Òganizatè yo te chwazi dezyèm semèn mwa fevriye a pou selebrasyon Mwa Istwa Nwa yo. Dat sa a kowenside ak dat anivèsè nesans Abraham Lincoln ak Frederick Douglass. Lidè sa yo se te 2 gran konbatan nan lit pou abolisyon lesklavaj. Epitou, gen plizyè lot dat toujou nan mwa sa a ki gen rapo ak sitiyasyon kominote nwa a.

Plizyè gran vil nan peyi Etazini, Kanada, Lafrans, Lalmay ak Langletè, nan kèk peyi afriken e nan rejyon karayib la ap oganize divès aktivite nan okazyon  selebrasyon dat espesyal sa a. Se yon fason tou pou onore kontribisyon kominote nwa a nan istwa inivèsèl la.

Fred Williams
Rezèvwa Zouti Kreyòl
enfo@zoutikreyol.com

Florida elementary creole

Premye pwogram nan lang kreyòl ayisyen nan Eta Florid

, , , ,

BOYNTON BEACH, Fla. — Se premye nan kalite li nan Florid epi sèlman dezyèm nan peyi a.
Nan sal klas Michele, se kreyòl sèlman.
GADE: Pwofesè Patricia Michele enstwi elèv yo an kreyòl Pwofesè Rolling Green Lekòl Elemantè Patricia Michele anseye elèv yo an kreyòl Nouvo pwogram de lang sa a se yon non pou kominote ayisyen solid nan zòn nan, bay elèv yo opòtinite pou yo aprann nan lang yo tande lakay yo.

“Kominote a te vle yon bagay konsa, se yon bagay nou trè fyè de li,” dapre direktè lekòl la Allyson Manning.
Nou gen etidyan ki pi alèz an kreyòl.
Yon jou, mwen pral wè timoun mwen te anseye yo yon jou nan jadendanfan, epi yo pwal amelyore nan lekòl segondè.

Plis sou nouvèl sila…

Diksyone Martinik

Kreyòl Matinik kounye a gen yon diksyonè anrichi

, , , , , ,

Gen lontan yo t ap tann li, nouvo « Diksyonè nan Matinik-Fransè Kreyòl » ke Raphaël Confiant pwodui.
Kisa yon diksyonè ye?
Li admèt ke travay sa a se fwi nan tan li ye, kidonk, ting ak kilti pèsonèl li.
Li eksplike sa nan avanfaz premye edisyon diksyonè a: “Pou lemoman, diksyonè nou an ki gen yon objektif esansyèlman pratik, vle vin youn nan wòch yo nan yon bilding ke nou dwe swete li pi enpozan ak pi solid ke posib.
=>>Diksyonè Matinik-Fransè Kreyòl Raphaël Confiant, Edisyon Orphie, 2022, 855 paj.

duolingo Kreyòl

Duolingo Ajoute Kreyòl Ayisyen Nan Bibliyotèk Lang Li

, , , , , , , , , , ,

Avansman Lang Kreyòl La 

Nouvèl

Duolingo, aplikasyon pou aprann lang popilè yo, ap ajoute kreyòl ayisyen kòm yon nouvo lang nan aplikasyon li a nan dat 22 fevriye 2022.
Malgre ke yon aplikasyon pou aprann yon lang pa bay menm eksperyans ak vin pase yon tan nan yon peyi etranje, Duolingo eseye fè pwogram li a fasil ak entèraksyon. Kidonk itilizatè yo gen anpil chans pou yo retounen nan li, kote yo pral kapab kontinye kote yo te kite l la.

“Teknoloji nou genyen an vrèman fleksib.

Osi lontan ke nou bay bon enfòmasyon an, li ka al tire nan leson nou yo, fraz ak vokabilè e lòt bagay sa yo pou kreye yon leson, “di Blanco.

Pa egzanp, si yon itilizatè konprann patikilyèman byen yon konsèp, algorit la ta ka deklanche egzèsis pi difisil pi bonè.

Se konsa, nou te eseye fè li vrèman amizan ak fasil pou retounen nan lang lan pou ou ka fè li pou 5 minit pandan trajè ou pou jounen an. Ou ka fè li jis anvan ou ale nan kabann, ou pa bezwen bloke èdtan sa a pou klas la.

Charlotte Hu,Charlotte Hu Is The Assistant Technology Editor At Popular Science. 

duolingo Kreyòl

Platfòm teknoloji a ap fè patenarya tou ak restoran ayisyen yo atravè peyi Etazini an pou ankouraje pwogram nan.